Συ ίσ’ αρή κι σκιάχ’κα; Τ’ς Ξηρουχουρίτ’κ’ς Γραμματ’κής τα καμώματα

της Μήλιας Ματσάγκα

Επανερχόμαστε λοιπόν με περισσότερη Ξηροχωρίτικη Γραμματική

Ασχοληθήκαμε ήδη με την κλίση των ουσιαστικών, τα κτητικά επίθετα

και τα …πάθη των φωνηέντων. Ας δούμε τι συμβαίνει και με τα:

4. ΣΥΜΦΩΝΑ

Στα Ξηροχωρίτικα ακόμη και τα σύμφωνα υφίστανται ενίοτε αλλοιώσεις.

4α. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το Τ, το οποίο και χάνεται όταν αυτό συναντάται συνδυασμένο με άλλο σύμφωνο:

4^α1.  Στην κατάληξη του αορίστου της παθητικής φωνής.

Έτσι π.χ. τα ρήματα πιάνομαι, νίβομαι και σκιάζομαι, που σχηματίζουν αορίστους  πιάστηκα, νίφτηκα και σκιάχτηκα, θα  χάσουν το Τ, αλλά και το άτονο Η, σύμφωνα με τον κανόνα 1α του προηγούμενου άρθρου* (στο φ.138) και θα γίνουν  πιάσ’κα, νίφ’κα και σκιάχ’κα  αντίστοιχα.

4^α2.  Στο θηλυκό εμπρόθετο άρθρο ‘στην’.

Όταν ακολουθεί λέξη που αρχίζει από φωνήεν, θα χαθεί το Τ και το άτονο Η και θα μείνει το σ’ν

π.χ. «στην Αθήνα» γίνεται «σ’ν Αθήνα» και όμοια  «’κει δα σ’ν ακρίτσα» κτλ.

Όταν όμως ακολουθεί λέξη που αρχίζει από σύμφωνο,όχι μόνο φεύγει το Τ και το άτονο Η, αλλά και

4β. το Ν μετατρέπεται σύμφωνα με τους  κανόνες της σύνθεσης και  γίνεται  Μ πριν από Π και Ψ (πσ), ενώ πριν από Κ και Ξ (κσ) γίνεται Γ.

4γ. Αλλοιώνεται και το αρχικό σίγμα, το οποίο και προφέρεται Ζ.

Συνδυάζοντας τα παραπάνω έχουμε:

Ζ’μπλατεία, ζ’μπσησταριά, ζ’γκαρέκλα και ζ’γκσινητιά αντί των απλών Ελληνικών: στην πλατεία, στην ψησταριά, στην καρέκλα και στην ξενιτιά.

5. ΕΥΦΩΝΙΑ

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν όχι μόνο οι κανόνες, αλλά και οι εξαιρέσεις τους.

Έτσι π.χ. ενώ γνωρίζουμε πως το άτονο Ι δεν προφέρεται, στη λέξη «Ξηροχώρι» το πρώτο άτονο Η διατηρείται, οπότε προκύπτει το «Ξηρουχώρ’», μιας και στην αντίθετη περίπτωση θα προέκυπτε το …κακόηχο «Ξ’ρουχώρ’» και τα παράγωγα «Ξ’ρουχουρίτ’ς», «Ξ’ρουχουρίτ’κους» κτλ αντί των ορθών «Ξηρουχουρίτ’ς» και «Ξηρουχουρίτ’κους».

Με την ίδια λογική λέμε «κουκ’λόχιουνου», όπου το πρώτο άτονο «ΟΥ» προφέρεται κανονικά, αντίθετα με τον κανόνα 1β που θα το εξάλειφε. Διαφορετικά η λέξη θα ήταν αδύνατο να διαβαστεί.

Συμπερασματικά: Όλοι οι κανόνες ακυρώνονται, όταν τίθεται θέμα ευφωνίας(!)

Και για το τέλος, ένα  σχετικό ανέκδοτο:

Ένα διψασμένο παιδάκι τραβάει τη ρόμπα της Ξηροχωρίτισας γιαγιάς του:

-Γιαγιά, γιαγιά, νιλό!

Κι η γιαγιά απαντάει με αγάπη:

-Όχ(ι) πιδάκι μ’ νιλό! Νι-ρρρό!

*Κανόνας 1α (Το άτονο ι,η,υ, σε όποιο σημείο της λέξης κι αν βρίσκεται, δεν προφέρεται. Αντίθετα, προφέρεται κανονικά όταν τονίζεται).