Ήθη και έθιμα των γιορτών στις Ροβιές – Τα Δωδεκάβραδα και οι Καλικάντζαροι

Από το αρχείο της εφημερίδας “Παλμός της Βόρειας Εύβοιας”

Στο παραδοσιακό και φιλόξενο σπίτι της, στις Ροβιές, με υποδέχτηκε η κ. Σοφία Τριανταφυλοπούλου, με χαμόγελο αλλά παράλληλα και με δακρυσμένα μάτια. Με ρίζες από τη Μ. Ασία σίγουρα είχε να μου διηγηθεί πολλές ιστορίες από τους προγόνους της. Μίλησε για τη ζωή της, για την οικογένεια της και για τις στιγμές που έχει περάσει, εύκολες ή δύσκολες. Της αρέσει να διηγείται ιστορίες, το  έκανε και παλιά σε φίλους και γνωστούς. Της ζήτησα να μοιραστεί μαζί μας, τις αναμνήσεις της από τα ήθη και τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, εδώ στις Ροβιές που έχει ζήσει. Την πήγα χρόνια πίσω και άρχισε να θυμάται και να μου λέει.

Ξεκίνησε από την παραμονή των Χριστουγέννων. «Μαζευόταν όλη η γειτονιά και έσφαζε τα γουρούνια που θρέφανε πολύ καιρό πριν», είπε. «Εμένα εκείνο που μου άρεσε, ήταν το λεμόνι που έβαζαν στο στόμα του γουρουνιού για να μένει ανοιχτό. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί. Καθαρίζανε το χοιρινό, ανάβανε έξω φωτιά και ψήνανε μέχρι που πήγαινε σούρουπο. Την παραμονή έφτιαχναν και το χριστόψωμο. Ήταν ή γλυκό ή ψωμάκι. Πιο πολλές φορές ψωμάκι. Το χριστόψωμο το κεντάς με τα πιρούνια, το σταυρώνεις και βάζεις στη μέση καρυδάκι. Τα Χριστούγεννα, στο τραπέζι, κόβει ο αφέντης το χριστόψωμο πρώτα, μετά τρώνε και πίνουν και μετά ξεκινούν το χορό γύρω από το τραπέζι. Την παραμονή τα παιδιά λένε και Κάλαντα. Ξημέρωμα Χριστουγέννων, συνεχίζει να διηγείται η κ. Σοφία, κάθονται στο τζάκι και τραγουδάνε όλοι μαζί. Το διάστημα ανάμεσα σε Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά φτιάχνουν οι νοικοκυρές τα γλυκά, κουραμπιέδες, μελομακάρονα, μπακλαβά, για να προϋπαντήσουν το νέο χρόνο.

Την Πρωτοχρονιά πάλι ξενυχτάγαμε, συνεχίζει. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο πρώτος που θα ξυπνήσει θα πάει στη βρύση να πάρει το αμίλητο νερό και μία πέτρα. Θα νιφτεί στη βρύση και θα της μιλήσει, θα της πει: «όπως τρέχει το γάργαρο νερό έτσι να τρέχουν τα καλά και η υγεία στο σπίτι μου». Μετά  πάει στην ελιά και στο κλίμα κόβει από ένα κλωνάρι  και φέρνει και ένα άχυρο. Μπαίνει στο σπίτι, ραντίζει όσους είναι ξυπνητοί και όσους κοιμούνται, χτυπάει με την πέτρα τα κεφαλάκια τους και λέει: «Σιδεροκέφαλοι και του χρόνου γεροί». Μετά τον κερνάει η νοικοκυρά, βαίνει την πέτρα κάτω από το μαξιλάρι και λέει: «χίλια πουλιά, χίλια αυγά και καλή Πρωτοχρονιά, καλή χρονιά σε όλους». Το κλωνάρι ελιάς που φέρνει με το αμίλητο νερό το κρατάμε μέχρι του Σταυρού, αλλά μετά δεν το πετάμε. Το ρίχνουμε στη φωτιά και το καίμε και τη στάχτη μετά τη ρίχνουμε σε δέντρο  μαζί με τη στάχτη από το τζάκι. Και όσοι έχουνε αμπέλια κοσκινίζουν λίγο από τη στάχτη και τη ρίχνουν στο πετιμέζι για το μούστο. Τη στάχτη την κρατάμε για το καλό.
Η διήγηση της κ. Σοφίας έχει φτάσει κάπου στη βασιλόπιττα. Καθόμασταν γύρω από το τραπέζι και κόβαμε τη γλυκιά βασιλόπιττα. Ψωμί ζυμωμένο με λάδι κανέλα και γαρύφαλλο.  Στη μέση της βασιλόπιττας βάζαμε το νόμισμα και τρία ξυλαράκια. Ένα από κλήμα, ένα από ελιά και ένα από ότι δέντρο είχαμε στην αυλή ή άχυρο. Όταν κόβαμε το κομμάτι και τύχαινε σε κάποιον ένα κομμάτι με το κλίμα, λέγαμε ότι αυτός θα έχει αμπέλια. Το κλαρί ελιάς σήμαινε αγάπη. Άμα το τύχαινε κανείς θα έκανε αυτό που αγαπά. Το νόμισμα είναι ο πιο τυχερός. Μάλιστα εγώ, συνεχίζει, βρήκα το νόμισμα πέρυσι και το ‘χω κρατήσει να πάρω κάτι να μείνει στο σπίτι, κάποιο αντικείμενο που δεν θα χαθεί. Αυτό πρέπει να κάνει όποιος κερδίζει το νόμισμα. Αλλά ξέχασα να πω και για τα δωδεκάβραδα, είπε. Τα δωδεκάβραδα είναι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Κάθε βράδυ λιβανίζουμε και δεν αφήνουμε ρούχα έξω στην αυλή να μη μας τα πειράξουν οι Καλικάτζαροι.

Το ποδαρικό που κάνουν τα Χριστούγεννα, προσθέτει, είναι για την υγεία, ενώ την Πρωτοχρονιά είναι για τα λεφτά και την ευτυχία. Εγώ θέλω την Πρωτοχρονιά όποιος μου κάνει ποδαρικό, να κρατάει το κατιτίς, ακόμα και αν αυτό είναι ένα πορτοκάλι, έτσι για το καλό, να πάει καλά η χρονιά.
Πιστή στα έθιμα και στις παραδόσεις, φεύγοντας ήρθε μαζί μου να μου δείξει τη στάχτη που είχε κρατήσει από προηγούμενες χρονιές και μου είπε: «Τηρώ τα ήθη και τα έθιμα  και θα συνεχίσω να τα τηρώ. Ζω για τα έθιμα. Όπως μεγάλωσα εγώ θέλω να μεγαλώνουν τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας. Γιατί πέρασα ωραία χρόνια και θέλω το ίδιο και γι’ αυτούς». Με ξεπροβόδισε με τις καλύτερες ευχές και με πολλά ευχαριστώ…

Κατερίνα Στάμου