Ιούλιος ο πολυμήχανος – Οτιδήποτε φαντάζεται κάποιος, κάποιοι άλλοι μπορούν να το πραγματοποιήσουν

   Παγκοσμίως γνωστός και πολυδιαβασμένος, με διασημότερα έργα του τα μυθιστορήματα: «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες», «20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα», «Η μυστηριώδης νήσος» και «Ταξίδι στο κέντρο της Γης», ο Ιούλιος Βερν είναι ο δεύτερος πιο μεταφρασμένος συγγραφέας στον κόσμο και ουκ ολίγες φορές τού έχει αποδοθεί ο τίτλος του «προφήτη».

Γεννηθείς στις 8 Φεβρουαρίου του 1828 στην παραθαλάσσια Νάντη της Γαλλίας, αγάπησε από μικρός τους ναυτικούς και τη ζωή τους και θέλησε να εξερευνήσει τις θάλασσες στα πέρατα της Γης. Θεωρούσε το πλοίο ως το μέσο της ελευθερίας και, ταξιδεύοντας πολύ διά θαλάσσης και ο ίδιος, συχνά έδινε στους χαρακτήρες των μετέπειτα ναυτικών διηγημάτων του στοιχεία του εαυτού του. Έτσι, τον βρίσκουμε στα βάθη των ωκεανών ως Κάπταιν Νέμο με τον Ναυτίλο του, να διασχίζει τον Ατλαντικό με τον Μεγάλο Ανατολικό στην Πλωτή Πολιτεία, να βρίσκει θάλασσα στον πυρήνα της Γης και τόσα άλλα. Ή βρίσκουμε ακόμα και τον γιο –και μοναδικό παιδί– του, Μισέλ, ο οποίος γεννήθηκε το 1861, ως Ντικ Σαντ να αναλαμβάνει τη διοίκηση ενός πλοίου στον Δεκαπενταετή Πλοίαρχο.

Ο Βερν, έπειτα από απαίτηση του πατέρα του, σπούδασε νομικά στο Παρίσι, ώστε να αναλάβει μια μέρα το οικογενειακό δικηγορικό γραφείο, όμως δεν ακολούθησε ποτέ αυτό το επάγγελμα. Μόλις πήρε το πτυχίο του, το 1849, παρέμεινε στο Παρίσι, όπου άρχισε τα πρώτα του βήματα ως μουσικός και θεατρικός συγγραφέας και ξεκίνησε να έχει επαφές με τον κόσμο της λογοτεχνίας, όπως με τον Αλέξανδρο Δουμά τον υιό. Τα πρώτα συγγραφικά του βήματα έγιναν το 1851, όταν δημοσιεύτηκαν οι πρώτες μικρές ιστορίες του στο λογοτεχνικό περιοδικό Le Musée des familles, και το 1855, που εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα ταξιδιού και περιπέτειας Ένας χειμώνας στους πάγους.

Για πολλά χρόνια κινήθηκε στο χώρο της μουσικής και του θεάτρου και πέρασε ακόμη και από το επάγγελμα του χρηματιστή, όταν, αφού παντρεύτηκε το 1857 τη χήρα Ονορίν ντε Βιαν Μορέλ, η οποία καταγόταν από την Αμιένη και είχε ήδη δύο κόρες, έπρεπε να συντηρεί την οικογένειά του με αμεσότερες απολαβές. Το 1862, μετά από μεγάλη ταλαιπωρία να βρει κάποιον να πιστέψει στο έργο του και να το εκδώσει, συναντά τον εκδότη Πιέρ-Ζουλς Εζέλ με τον οποίο υπέγραψε το πρώτο του συμβόλαιο για το «Ταξίδι στους αιθέρες», το μελλοντικό «Πέντε εβδομάδες σε αερόστατο». Τη μεγάλη επιτυχία του βιβλίου αυτού ακολούθησαν πολλά έργα του που ομαδοποιήθηκαν αργότερα στη γνωστή σειρά των 54 μυθιστορημάτων «Θαυμαστά Ταξίδια» ή «Περίεργα ταξίδια σε γνωστούς και άγνωστους κόσμους». Ο Εζέλ έγινε ο μοναδικός εκδότης του Βερν και ο Ιούλιος αφιερώθηκε στη συγγραφή από την οποία συντηρούνταν αποκλειστικά από εκεί κι έπειτα. Μάλιστα, μετά τη μεγάλη εκδοτική επιτυχία του «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες» το 1872 λέγεται πως πλούτισε κιόλας.

«Οτιδήποτε φαντάζεται κάποιος, κάποιοι άλλοι μπορούν να το πραγματοποιήσουν»

Η φράση αυτή αποδίδεται στον Ιούλιο Βερν και σίγουρα ταιριάζει με την αναγωγή του σε «συγγραφέα-προφήτη». Το έργο του μόνο ως καινοτόμο μπορεί να χαρακτηριστεί με το πλήθος των φανταστικών για την εποχή επιστημονικών και τεχνολογικών εφευρέσεων που περιέχει: αερόστατα, υποβρύχια, ελικόπτερα, διαστημόπλοια, παγκόσμιο σύστημα τηλεπικοινωνιών κ.ά., που γνωρίσαμε καλύτερα τον 20ό αιώνα. Αναμφίβολα, πολλοί ήταν οι κατοπινοί επιστήμονες και εφευρέτες που «δανείστηκαν» ιδέες από τον συγγραφέα. Επιπλέον, καθώς σε ορισμένα βιβλία του φαντάστηκε πώς θα ήταν ο κόσμος στο μέλλον, δικαίως χαρακτηρίστηκε και ως ο πατέρας της επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, ο χαρακτηρισμός που έδινε ο ίδιος στον εαυτό του, συγγραφέας «επιστημονικών εκπαιδευτικών μυθιστορημάτων», είναι μάλλον πιο ακριβής και ο προφητικός του ρόλος συνάδει περισσότερο με την ικανότητα να βλέπει τη λογική μελλοντική εξέλιξη των σύγχρονών του επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων, που εξήπταν τη φαντασία του. Άλλωστε και ο ίδιος δήλωνε: «Σκοπός μου δεν είναι να προφητέψω, αλλά να διαδώσω τη γνώση».

Ο συγγραφέας ήταν καλοδιαβασμένος και «μέσα στα πράγματα», με ευαισθησία στα  ρεύματα της εποχής του. Αφιέρωνε πολύ χρόνο διαβάζοντας εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία, κυρίως με επιστημονικό περιεχόμενο, επομένως γνώριζε ήδη για το πρώτο υποβρύχιο, τη Χελώνα (Turtle), που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού πολέμου της Ανεξαρτησίας. Ταξίδευε πολύ, με διάφορα μεταφορικά μέσα, και είχε αρκετούς φίλους, όπως ο φωτογράφος Γασπάρ-Φελίξ Τουρνασόν –ή Ναντάρ, όπως ήταν το καλλιτεχνικό ψευδώνυμό του– που υπήρξε πρωτοπόρος της αεροπλοΐας και ιδιοκτήτης του μεγαλύτερου αερόστατου τότε, του Γίγαντα (Giant). Η ζωή του χωρίς αμφιβολία επηρέαζε τις φανταστικές του περιπέτειες και είχε αντιληφθεί την επίδραση της τεχνολογικής εξέλιξης στην ανθρώπινη ζωή.

Άνθρωπος προοδευτικός. Μέσα στο έργο του, γεμάτο από υψηλά νοήματα, βλέπουμε, πέρα από τη γνώση γύρω από τη μηχανική, τη φυσική, τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη γεωγραφία κ.λπ., να τίθενται θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης, ελευθερίας, οικονομικής καταπίεσης, βοήθειας στον πλησίον, καθαρής πολιτικής. Μας ταξιδεύει με ευγενείς, δηλαδή ευγενικούς, ανώτερους, χαρακτήρες στις ζούγκλες και στους πόλους, στην Κίνα και στην τσαρική Ρωσία, στις θάλασσες του Νότου και στη Σκανδιναβική Χερσόνησο, σε όλη την υφήλιο, σε «γνωστούς και άγνωστους κόσμους», και αυτό είναι το βασικό θέμα της πραγματείας του. Οι ανθρώπινοι χαρακτήρες και η εξέλιξη της κοινωνίας. Όπως και στη ζωή του, στην ενασχόλησή του με τα κοινά, όντας δημοτικός σύμβουλος στην Αμιένη εν συνεχεία ετών, έτσι και στα έργα του, προσπάθησε να περάσει το όραμά του για μια κοινωνία ιδανική.

Τα ζητήματα αυτά τα λαμβάνει βέβαια καλύτερα το μάτι ενός ώριμου αναγνώστη. Παρότι ο Ιούλιος Βερν έχει συνδεθεί περισσότερο με την παιδική και εφηβική λογοτεχνία, μια ανάγνωση του έργου του σε ηλικία μεγαλύτερη, όταν έχουν πλέον παγιωθεί οι απόψεις μας σε πολλά θέματα, απομακρύνει κάπως τη σκοπιά από τις θαυμαστές περιπέτειες και την τεχνολογία, στρέφοντάς τη προς την ανθρώπινη και κοινωνική ανάπτυξη, και τότε φαίνεται πραγματικά η λογοτεχνική του αξία και η δύναμη του έργου του.

Ο Ιούλιος Βερν πέθανε έπειτα από διάφορα προβλήματα υγείας στις 24 Μαρτίου του 1905 στην Αμιένη, όπου είχε εγκατασταθεί από το 1872 κατόπιν επιθυμίας της Ονορίν. Το εκτενέστατο συγγραφικό του έργο, το οποίο συνέχισε να δημοσιεύεται και μετά το θάνατό του, περιλαμβάνει 65 μυθιστορήματα, 20 διηγήματα, 30 θεατρικά έργα και λιμπρέτα για διάφορες όπερες. Πολλά από τα μυθιστορήματά του έχουν μεταφερθεί στο θέατρο και στον κινηματογράφο και σήμερα υπάρχει ένα μουσείο στη Νάντη αφιερωμένο στην τεχνολογία που περιγράφεται στα βιβλία του.

Άλλα γνωστά έργα του, όπως έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, είναι τα: «Από τη Γη στη Σελήνη», «Γύρω από τη Σελήνη», «Μιχαήλ Στρογκώφ», «Τα παιδιά του πλοιάρχου Γκραντ», «Ο κοσμοκράτορας», «Ταξίδια και περιπέτειες του πλοιάρχου Χατεράς», «Η σφίγγα των πάγων», «Ροβήρος ο κατακτητής», «Οι περιπέτειες της κυρίας Μπράνικαν», «Το μαύρο χρυσάφι», «Τα 500 εκατομμύρια της Μπεγκούμ», «Ο φάρος στην άκρη του κόσμου», «Ο ατσάλινος γίγαντας», «Οι περιπέτειες ενός Κινέζου στην Κίνα», «Η διαθήκη ενός εκκεντρικού», «Το αστέρι του Νότου», «Μια μέρα από τη ζωή ενός Αμερικανού δημοσιογράφου το 2889», «Ο λαχνός υπ’ αριθ. 9672», «Στη χώρα των γουναρικών» και τόσα, τόσα άλλα. Το 1994 δημοσιεύτηκε το χαμένο χειρόγραφό του «Το Παρίσι στον 20ό αιώνα». Από τις βιβλιοθήκες των Ελλήνων αναγνωστών του Ιουλίου Βερν δεν πρέπει να λείπουν και τα φιλελληνικά έργα του «Το Αιγαίο φλέγεται» και «Πειρατές στο Αιγαίο».

Ελπίδα Γούναρη

Επιμελήτρια κειμένων- Μεταφράστρια