Ό,τι μνημονεύεται, αξίζει 

Ανδρέας Φαδάκης

Όταν ήμουν μικρός, στο κεφάλι μου το μνημόσυνο, (κάθε μνημόσυνο…) είχε κάτι το αρνητικό – κάθε φορά που άκουγα τη λέξη, τη θεωρούσα συνώνυμο μιας ανομολόγητης αδυναμίας των ανθρώπων να προχωρήσουν. Πίστευα πως γινόταν εξαιτίας της επιθυμίας τους να γυρνούν σε περιστατικά και πρόσωπα, προσπαθώντας να ξαναζήσουν στιγμές που τους πόνεσαν, ίσως γιατί για τους ανθρώπους ο πόνος έχει μια βαρύτητα που σε ωριμάζει.

Το μνημόσυνο, μου έμοιαζε σαν επέτειος υποχρεωτική και για αυτό καταναγκαστική, ένα είδος απόδοσης τιμής στο ίδιο το γεγονός του θανάτου. Αυτό έκανε στο μυαλό μου την ύπαρξή του σχεδόν αδιανόητη, αφού το θάνατο πίστευα πως πρέπει απλώς να τον ξορκίζεις: δεν έχουν όλοι οι λαοί μνημόσυνα και δεν είναι τυχαίο. Με το μελό χαρακτήρα του το μνημόσυνο, μου ήταν στην καλύτερη των περιπτώσεων αδιάφορο – συχνά και ψυχαναγκαστικό. Με τον καιρό κατάλαβα ότι οι άνθρωποι χρειάζονται αυτές τις διαδικασίες κυρίως για τον ίδιο τους τον εαυτό: οριοθετούν δια μέσου της τελετής την αποδοχή του πένθους τους αρχικά και στη συνέχεια νοιώθουν τη δύναμη του πεπρωμένου. Ο,τι μνημονεύεται αξίζει: ο μόνος αληθινά αφόρητος θάνατος είναι η ίδια η λησμονιά.

Όχι τυχαία η λέξη μνήμη και η λέξη μνημόσυνο παράγονται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «μανθάνω», που σημαίνει «σκέπτομαι». Το μνημόσυνο είναι μια απλή διαδικασία αφιέρωσης λίγης σκέψης σε όποιον έχασες και σε όποιον μαζί σου μοιράζεται το βάρος της απώλειας – φίλος, γνωστός, ή μέλος της οικογένειας στο μυστήριο και στον καφέ ή στο οικογενειακό τραπέζι που το ακολουθεί είναι ευπρόσδεκτος. Το μνημόσυνο είναι μια ευκαιρία για να μοιραστείς μια απουσία κι όχι ο τρόπος για να θυμηθείς τον πόνο της απώλειας: αυτός ο πόνος άλλωστε, όταν σε στοιχειώσει, ριζώνει μέσα σου και δεν σε αφήνει ίσως ποτέ. Δεν χρειάζεσαι καμία επέτειο για να τον θυμάσαι.

Όταν χάνεις ένα άνθρωπο τον πρώτο καιρό κουβαλάς μαζί σου την τελευταία του εικόνα, αυτή που έχεις συνηθίσει πριν σε αφήσει. Νοιώθεις την απώλεια, όταν η καθημερινότητά σου αδειάζει από όλα όσα κάνατε μαζί – πολλά ή λίγα δεν έχει σημασία. Μπορεί να είναι μια συζήτηση, μια βόλτα, ένα τηλέφωνο, μια απλή καλημέρα, αυτό το λίγο που ξαφνικά τόσο πολύ σου λείπει. Μπορεί να είναι απλά ο ήχος της φωνής του ή ότι καθόταν δίπλα σου στο τραπέζι αμίλητος ή μπορεί να είναι οι παράλογες απαιτήσεις του, που σε κούραζαν – ακόμα κι αυτές σου λείπουν.

Μετά, καθώς ο χρόνος αρχίζει να τρέχει, η μνήμη, δηλαδή αυτή η δυνατότητα να φέρνεις στο μυαλό σου μια συμπαγής εικόνα του ανθρώπου που αγαπάς όπως θέλεις να τον θυμάσαι, αφήνει τη θέση της στις αναμνήσεις, δηλαδή σε εικόνες διάσπαρτες που βάζεις σε τάξη μόνος – αν θες να το κάνεις. Ξαφνικά σου έρχονται στο μυαλό περιστατικά, που δεν έχουν να κάνουν τόσο με τις τελευταίες μέρες όποιου έχασες, αλλά κυρίως με τη ζωή, που μαζί του πέρασες.

Μαζί με αυτές τις αναμνήσεις φουντώνει, ενώ νόμιζες πως θα καταλαγιάσει, η αίσθηση της απώλειας, όχι τόσο του προσώπου που αγαπάς, όσο των δικών σου στιγμών μαζί του. Σου λείπει κυρίως το τι σου έλεγε κάποτε και το τι θα σου έλεγε τώρα. Το μνημόσυνο έρχεται για να σε βοηθήσει να καταλάβεις πως ό,τι από τον άνθρωπο που έχει φύγει κουβαλάς στην καρδιά σου πρέπει να σου είναι πλέον αρκετό, αφού έτσι κι αλλιώς κάτι πιο πολύ δεν μπορείς να περιμένεις. Συγκαταβατικά λες πως έτσι είναι, αλλά η παραδοχή δεν είναι συνώνυμο της ικανοποίησης. Δύσκολα θα το δεχτείς.

Οι αναμνήσεις συχνά δημιουργούν την παράξενη αίσθηση ότι εσύ είσαι εκείνος που έφυγε από τον αγαπημένο σου άνθρωπο και πως είναι κάπου και σε περιμένει. Το ξέρεις πως δεν θα τον βρεις στο σπίτι, αλλά ακόμα μιλάς για αυτόν, τον ονειρεύεσαι, τον σκέφτεσαι, τον περιμένεις. Και προσπαθείς να ικανοποιηθείς και να πορευτείς με αυτή την καινούργια σας σχέση…

ΥΓ: Γιώργη, θα μνημονεύεσαι για πάντα, η ζωή σου άλλωστε, η πορεία της διαδρομής σου (σαν αυτές που λάτρευες να κάνεις), ήταν ένα σημείο αναφοράς. Ένα φωτεινό παράδειγμα αυθεντικότητας, που τόσο λείπει στους καιρούς μας.