Ναυαγοί στον ωκεανό της πληροφορίας

Τα ιστορικά βιβλία συχνά μας λένε χάριν ευκολίας ότι κάθε εποχή μπορεί να σκιαγραφηθεί από λίγα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που επισκιάζουν όλα τα άλλα μιας χρονικής περιόδου.

Έτσι έχουμε “την εποχή του χαλκού”, την “ελληνιστική εποχή”, “την εποχή του διαφωτισμού” και πολλά άλλα. Στα ίδια πλαίσια σήμερα ακούμε συχνά οτι ζούμε στην “κοινωνία” ή την “εποχή της πληροφορίας” όμως τι ακριβώς είναι αυτό; Η χρήση του χαλκού, στην εποχή του, ήταν μια ανακάλυψη πολύ πρακτική, ενώ ο διαφωτισμός, στην εποχή του, ήταν ένα πολύ σημαντικό πνευματικό κίνημα που επηρέασε βαθιά την ιστορία του κόσμου. Τι είναι όμως για εμάς σήμερα η πληροφορία, στην εποχή της οποία ζούμε;

Δυστυχώς η απάντηση δεν είναι εύκολη. Έτσι όπως και ο χαλκός προϋπήρχε της εποχής του, έτσι και η πληροφορία υπάρχει, και αυτή, απαρχής χρόνου και το μόνο που άλλαξε σήμερα είναι ο τρόπος χρήσης και μετάδοσής της. Η εξέλιξη της μετάδοσης της πληροφορίας από τους αρχαίους δρομείς και τις φρυκτωρίες, στα ταχυδρομικά περιστέρια, στον τηλέγραφο έπειτα και μετά στο τηλέφωνο και στην τηλεόραση, άλλαξε τον κόσμο, αλλά ουδέποτε επισκίασε όλα τα άλλα επιτεύγματά του ανθρώπου, όπως συμβαίνει σήμερα. Αυτό το μέσο που πραγματικά άλλαξε την κατάσταση για την πληροφορία ήταν το internet, όπου ο καθένας, με πολύ μικρό κόστος, μπορούσε όχι μόνο να μεταδώσει πληροφορίες στιγμιαία σε έναν μόνο δέκτη (όπως στο τηλέφωνο), αλλά διαρκώς και με δυνητικά άπειρους παραλήπτες σε όλο τον κόσμο, γνωστούς και αγνώστους σε αυτόν. Ένα απλό παράδειγμα, γιορτινές μέρες που είναι, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι παρελθόντος του χρόνου οι παλαιότερες οικογενειακές και φιλικές γιορτινές επισκέψεις και ευχές, αντικαταστάθηκαν από τηλεφωνικές ευχές μέσω των σταθερών τηλεφώνων, έπειτα με έγγραφα μηνύματα μέσω κινητών και σήμερα με μαζικές ευχές μέσω facebook ακόμη και προς ανθρώπους που αν τους δούμε στο δρόμο δεν θα τους αναγνωρίσουμε ως “φίλους” μας στο διαδίκτυο.

Αυτό βέβαια είναι ένα πολύ απλοϊκό παράδειγμα της χρήσης του μέσου, μιας και η δυνατότητα μετάδοσης πληροφορίας δεν εξαντλείται στα κείμενα. Φωτογραφίες, βίντεο, ταινίες, μουσική, βιβλία και ότι άλλο μπορούμε να φανταστούμε μπορεί να ψηφιοποιηθεί και να μεταδοθεί μέσω internet, όμως το κύριο συστατικό της “εποχής της πληροφορίας” δεν είναι μόνο ο όγκος ή η ποικιλία των τύπων της πληροφορίας, αλλά κυρίως η ελευθερία και η ευκολία της μετάδοσής της. Πραγματικά, στο internet δεν μπορεί να υπάρξει επαρκής ή έστω αποτελεσματικός έλεγχος για το ποιοί μπορούν να διαμοιραστούν κάποια πληροφορία και πολλές φορές ενώ πιστεύουμε οτι έχουμε μεταδώσει ασφαλώς τις πληροφορίες μας, κάτι τέτοιο δεν είναι αληθές. Άπαξ και η πληροφορία έφυγε από εμάς, από τον υπολογιστή μας, δεν είναι πλέον ποτέ 100% ασφαλής και το μόνο πράγμα που όντως την προστατεύει είναι ότι συνήθως είναι ασήμαντη για οποιονδήποτε έχει τα τεχνικά μέσα για να την ανιχνεύσει ή να την αναμεταδώσει, οπότε κανένας δεν μπαίνει στον κόπο να κάνει κάτι τέτοιο. Για να καταλάβετε το απίστευτο μέγεθος των πληροφοριών που παράγουμε σήμερα με την μαζική μας παρουσία στο internet, κάθε ημέρα δημιουργούνται 2.500.000.000.000.000.000 bytes δεδομένων. Για να γίνει ίσως πιο αντιληπτό αυτό το νούμερο ας πούμε απλά οτι αν όλα αυτά τα δεδομένα αποθηκεύονταν σε δισκάκια blu-ray θα χρειάζονταν 10.000.000 τέτοιοι δίσκοι που, αν τους βάζαμε τον έναν πάνω στον άλλο θα έφταναν τέσσερις φορές το ύψος του πύργου του Eiffel κάθε μέρα ! Αυτό, όπως είναι προφανές, δημιουργεί έναν καθημερινό ωκεανό πληροφοριών τον οποίο κανείς δεν μπορεί, ούτε να ελέγξει, ούτε να εξερευνήσει. Έτσι λοιπόν η ποσότητα των πληροφοριών είναι πλέον ασύλληπτη και με την ίδια απλή λογική που δεν μπορούμε να φανταστούμε την απεραντοσύνη του ωκεανού, όσο κάνουμε το καλοκαιρινό μας μπάνιο στην παραλία, έτσι ακριβώς δεν μπορούμε να φανταστούμε την απεραντοσύνη των πληροφοριών που “κολυμπάνε” κάθε μέρα στο internet.

Κάποιος, βλέποντας μόνο την γωνία του internet που τον απασχολεί θα μπορούσε να πει οτι κάτι τέτοιο είναι καλό, μιας και συνήθως βρίσκει τα πράγματα που επιθυμεί να ενημερωθεί, αλλά τα πράγματα δεν είναι έτσι, δυστυχώς, και μια τέτοια άποψη αποτελεί απλώς μια ψευδαίσθηση. Σε έναν τόσο μεγάλο όγκο πληροφοριών και με μηδενικό έλεγχο ποιός και γιατί τις δημιουργεί ή τις δημοσιεύει, το άμεσο αποτέλεσμα είναι η υπερκάλυψη των σημαντικών ή εύστοχων πληροφοριών από άλλες που απλά είναι πιο δημοφιλείς. Έτσι, αν θέλεις στο internet να αναζητήσεις πληροφορίες για την οικονομική κρίση, θα βρεις εκατοντάδες χιλιάδες άρθρα, τα οποία όχι μόνο διαφωνούν ως προς την προσέγγιση του προβλήματος, αλλά και ως προς τα δεδομένα ! Σε αυτά τα πλαίσια μόνο πολύ απλές και “διασκεδαστικές” πληροφορίες (π.χ. τα πανταχού παρόντα βίντεο με χαριτωμένα κατοικίδια που ανεβαίνουν κάθε μέρα στο διαδίκτυο) μένουν απαράλλακτες και ανεπηρέαστες από αυτή την καταιγίδα της υπερ-πληροφόρησης. Το χειρότερο είναι ότι σε αυτόν τον κυκεώνα, αντί να εμβαθύνουμε την αναζήτηση της πληροφορίας που ψάχνουμε, ικανοποιούμαστε μόνο με την κορυφή του παγόβουνου και δεν εξετάζουμε κανένα ζήτημα σφαιρικά ή ολοκληρωμένα. Αναρωτηθείτε : Πόσες φορές πατήσατε στην δεύτερη σελίδα αποτελεσμάτων στα αποτελέσματα που κάνατε σε μια αναζήτηση στο google; Η απάντηση είναι ελάχιστες φορές ή, πιο συνήθως, ΠΟΤΕ ! “Καλομαθαίνουμε” λοιπόν στο να έχουμε την πληροφορία έτοιμη “στο πιάτο”, αλλά αυτή η ευκολία μας μειώνει την κριτική μας σκέψη και μας κάνει δεκτικούς σε αρκετές ανακριβείς ή ακόμη και εντελώς ψεύτικες πληροφορίες.

Πράγματι, ο αριθμός των ψεύτικων πληροφοριών (καλόβουλων ή κακόβουλων) που κυκλοφορούν στο internet είναι πολύ δύσκολο να μετρηθεί και θα ασχοληθούμε σε κάποιο άλλο άρθρο αναλυτικά με αυτόν, οπότε νομίζω πως σκόπιμο είναι να δούμε τι τέλος πάντων συμβαίνει στην δική μας γωνία του πληροφοριακού αυτού ωκεανού και πως μπορούμε να τη διαχειριστούμε. Για να συμβεί αυτό πρέπει να κατανοήσουμε δύο βασικά δεδομένα. Εν πρώτοις, το ελληνικό internet, στο κομμάτι της μετάδοσης της πληροφορίας έχει χαμηλή διαδραστικότητα που, σε απλά λόγια, σημαίνει οτι αντιμετωπίζει τον χρήστη του internet ως δέκτη και αναμεταδότη της είδησης, αλλά όχι ως συμμέτοχό της. Σε αυτά τα πλαίσια έχουμε πάρα πολλές ιστοσελίδες με παραπλανητικούς τίτλους άρθρων, που για να διαβάσεις το τελικό κείμενο πρέπει να περιδιαβείς σε άλλες δύο ή τρείς διαφορετικές ιστοσελίδες ή, ακόμη χειρότερα, να πατήσεις like και να κοινοποιήσεις την είδηση (ΠΡΙΝ την διαβάσεις καν !) μεταδίδοντας έτσι πληροφορίες που δεν έχεις δει και δεν έχεις κρίνει καθόλου. Δευτερευόντως, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα περισσότερα blogs, εδώ υπάρχει η επιπλέον διαφορά ότι οι διαχειριστές των blogs σπανίως δέχονται οποιοδήποτε αντίλογο από τους αναγνώστες τους και έτσι μπορούν πολύ εύκολα να πατάνε και στις δύο βάρκες της “ενημέρωσης” και της “προσωπικής άποψης”, αλληλοσυγχέοντάς τα, κατά περίσταση. Είτε σε ιστοσελίδες, είτε σε blog, τελικά μόνο με προσωπική έρευνα ή μέσου του διαλόγου και του αντιλόγου με άλλους αναγνώστες της πληροφορίας μπορεί να ελεγχθεί τελικά μια άποψη ή μια δημοσίευση και όταν κάτι τέτοιο απουσιάζει, το πεδίο είναι ανοιχτό για πολλές και διάφορες μεθοδεύσεις ή πληροφοριακές παγίδες όπως επί παραδείγματι την δημιουργία ακόμη και ψεύτικων διανοούμενων που κάποια άρθρα ισχυρίζονται οτι προέβλεψαν την κατάσταση της χώρας μας από τις αρχές του 20ου αιώνα. Κλασσική τέτοια περίπτωση αποτελεί ο “Ισίδωρος Πόσδαγλης” που ενώ έχει αποδειχθεί πως πρόκειται για μια καλοστημένη φάρσα, τα άρθρα που διατυμπανίζουν τις προβλέψεις του ακόμη μπορούν να βρεθούν στο διαδίκτυο, χωρίς καμία προειδοποίηση για την βεβαιωμένη πλέον ανακρίβεια του περιεχόμενού τους.

Τι λοιπόν πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη για όσα διαβάζουμε στο διαδίκτυο;

– Να θυμόμαστε οτι η πληροφορία δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι μονόπλευρη. Κάθε πληροφορία πρέπει να την εξετάζουμε από διάφορες πηγές και, κυρίως, οπτικές γωνίες.

– Ακόμη και αν μια πληροφορία την ακούμε από πολλές πηγές, πρέπει πάντα να την εξετάζουμε και να την κρίνουμε αν είναι λογική, πριν την αποδεχτούμε ως αληθινή. Η αναμετάδοση όπως είδαμε μιας πληροφορίας πολλές φορές δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ακρίβεια ή την αλήθειά της, άρα η ποσότητα της αναμετάδοσης δεν θα πρέπει να προσδίδει καμία αξιοπιστία σε αυτό που διαβάζουμε.

– Τέλος, μια πληροφορία πρέπει να θυμόμαστε πως ποτέ δεν είναι τελειωτική για κανένα θέμα και πρέπει να είμαστε ανοιχτοί για την πιθανότητα να έχουμε λάβει εσφαλμένες πληροφορίες ή να εμφανιστούν νέες πληροφορίες που να αναθεωρούν τις παλαιότερες.