Λεξιγνωσία : Ηλικίη – ηλικία – αλικία

Λεξιγνωσία

Ηλικίη – ηλικία – αλικία

Γράφει ο Βαγγέλης Παπασταμούλος

Η προφορική μας γλώσσα είναι φαινόμενο κοινωνικό και το γλωσσικό αισθητήριο του Λαού μας αλάνθαστο. Δύο μόνο παραδείγματα θα μας πείσουν γι’ αυτό.

Ο μακαρίτης ο πατέρας μου –απόφοιτος τρίτης τάξεως Δημοτικού- έλεγε τη μακαρίτισσα μάνα μου γριά, η δε μάνα μου, η οποία δεν είχε πάει καθόλου σχολείο (αναλφάβητη) φώναζε τον πατέρα μου γέρου: ο γέρων, δηλαδή, της Αρχαίας, έγινε γέρους και όχι γέρος, εξαιτίας του γλωσσικού νόμου της ήσσονος (=λιγότερης) προσπάθειας: Είναι ευκολότερο να πούμε ου γέρους παρά ο γέρος. Και τούτο, πάλι, οφείλεται στην σχετική ισχύ των φωνηέντων τα οποία στον προφορικό μας λόγο, ως φθόγγοι (φωνές) είναι πέντε: α> ο> ου> ε> ι , πράγμα που σημαίνει ότι το πιο δυνατό είναι το α, μετά έρχεται το (ο), μετά το ου, μετά το (ε) και τελευταίο το (ι), το οποίον προφέρουμε με την καταβολή πολύ λίγης δύναμης. Γι’ αυτό, όταν τα φωνήεντα εκκρούονται, δηλαδή συναντώνται, το πιο δυνατό, αφανίζει το αδύνατο:

Τα χωράφια τα όργωσε=τα ‘ργωσε, σου ορκίζομαι= σ’ ορκίζομαι, του έλεγε= του ‘λεγε, το είπε= το ΄πε, δεκαέξι= δεκάξι, Θεόδωρος= Θόδωρος, κ.λ.π. Εδώ, αξίζει να θυμηθούμε ένα στίχο λαϊκού μας τραγουδιού: «Τις άλλες τα ‘μπλεξα (= τα έμπλεξα) κι εγώ, με μια ξανθιά μικρούλα…

Η δεύτερη εξήγηση οφείλεται σε κανόνα της Αρχαίας: Το –ντ- προ του σίγμα αποβάλλεται (χάνεται) το δε ό-μικρον εκτείνεται (τρέπεται) σε ου. Π.χ Ονομαστική ο γέρων,γενική του γέρο-ντ-ος, θέμα: γέροντ + ς = γέρους. Το βραχύ ο έγινε ου, δηλαδή μακρό, λόγω απώλειας 2 συμφώνων (ν,τ). Το φαινόμενο τούτο στη Γραμματική καλείται «αναπληρωτική έκταση».

Οι γονείς μας, κάποτε, μας έλεγαν: «Παιδιά μου, μεγαλώσατε, ήρθατε σε αλικία, πρέπει να κάνετε οικογένεια»! Εγώ, τότε έλεγα μέσα μου: Τι αλικία είναι αυτή! Και όμως, η ηλικία λέγεται αλικία στη Δωρική διάλεκτο και ηλικίη στην Ιωνική.

Αλλά τι είναι, στην κυριολεξία, η ηλικία; Όταν λέμε ηλικία, εννοούμε, συνήθως, τον χρόνο που πέρασε από τότε που γεννήθηκε (προκειμένου για έμβια όντα) ή εμφανίστηκε (προκειμένου για άψυχα) κάτι.

Ο πατέρας μου, παραδείγματος χάριν, έχει ηλικία 50 ετών, δηλαδή από τότε που γενήθηκε ο πατέρας ως σήμερα, πέρασαν 50 έτη. Ο Παρθενώνας, ο περιώνυμος ναός της Αθηνάς Παρθένου, οικοδομήθηκε στην αθηναϊκή Ακρόπολη στα χρόνια του Περικλή (447 – 432 π.Χ.) ή αυτό το δέντρο έχει ηλικία 150 ετών.

Η ηλικία λέγεται και ηλικιά ή ελικιά στη δημώδη γλώσσα («οι δυο σου νώμοι πύργοι ‘ναι κι ελικιά σου κάστρο», Διγενής Ακρίτας), όταν αναφέρεται στο σώμα (ανάστημα, μπόι, κορμοστασιά).

Η λέξη ηλικία, επίσης, δηλώνει ειδική εποχή: ηλικία γάμου, στρατεύσεως, οι συνομίλικοι (= αυτοί που έχουν την ίδια ηλικία), η περίοδος της ακμής του βίου, κατά την οποίαν συντελείται η σωματική και πνευματική ανάπτυξη καθεστηκυία ηλικία= οι μεσόκοποι άνθρωποι και, τέλος, οι ηλικίες του ανθρώπου: Παιδική, εφηβική, νεανική, ανδρική, ώριμη και γεροντική.

Γενικά, όταν λέμε τι ηλικία έχει κάποιος, εννοούμε πόσων ετών είναι, δηλαδή, πόσα χρόνια έχουν περάσει από τότε που γεννήθηκε. Αλλά το έτος ή ο χρόνος (υπολογισμένος σε έτη ή στις υποδιαιρέσεις του έτους) έχει σχέση με την κίνηση της Γης, η οποία, ως γνωστόν, κάνει, κυρίως, δυο ειδών κινήσεις, μια κίνηση, γύρω από τον εαυτό της, που λέγεται περιστροφική και διαρκεί 24 ώρες, και άλλη μία γύρω από τον Ήλιο, που λέγεται περιφορά και διαρκεί 365 γήινες ημέρες και 6 ώρες. Γι ‘αυτό κάθε 4 χρόνια προσθέτουμε μια ημέρα (6×4=24 ώρες) στον μήνα Φεβρουάριο και έτσι ο Φεβρουάριος έχει 29 ημέρες.

Φυσικά η διάρκεια αυτής ταύτης της γήινης ημέρας δεν είναι καθόλου αυθαίρετη, αφού βασίζεται στην καθημερινή φαινομένη κίνηση που κάνει ο Ηλιος, από την Ανατολή προς τη Δύση, και είναι αποτέλεσμα, ως ελέχθη, της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της. Παρόμοιο φαινόμενο παρατηρείται και όταν κινούμαστε με αυτοκίνητο σε δρόμο με δεντροστοιχίες, μας φαίνεται ότι κινούνται τα δέντρα, ενώ στην πραγματικότητα κινούμαστε εμείς.

Συνεπώς, η ηλικία του κάθε ανθρώπου προσδιορίζεται από τον αριθμό των περιφορών της Γης γύρω από τον Ήλιο. Όσες φορές κάνουμε το ταξίδι γύρω από τον Ήλιο, εν ζωή, τόσων ετών είμαστε (=η ηλικία μας).

Από τα παραπάνω εικάζεται ότι η λέξη ηλικία έχει σχέση με τον Ήλιο και το ομηρικό ρήμα κίω (πορεύομαι, πηγαίνω) το οποίον σήμερα έχει γίνει κινώ, όπως το λύω έγινε λύνω, το δέω δένω, κ.τ.λ., ενώ άλλοι την παράγουν από το ρήμα ελίσσω, από όπου και η λέξη έλικα. Έλικ-α+ια η παραγωγική κατάληξη = ελικιά, και με προληπτική αφομοίωση (δηλαδή το ε γίνεται η) =ηλικία=”το ποσάκις ειλίχθη- “γύρισε”- τις πέριξ του ηλίου “, η οποία λέγεται και ελικιά= λέξη των δημοτικών ασμάτων =ευ-μορφιά, παράστημα, πρόσωπον: “ουδέ το βλέμμα μου έρριξα ποτέ στην ελικιά σου”. Ύστερα από όλα αυτά ο σχηματισμός της λέξης ηλικία είναι εύκολος:

• ηλικία        (5)     α. Διάρκεια «ζωής» έμβιου ή άψυχου όντος.
• ηλικίη – αλικία     β.ηλικίη (Ιωνική διάλεκτος) – αλικία (Δωρική διάλεκτος)
• (ήλι-ος+κί-ω+α)  γ.Ηλίου φαινομένη κίνηση (κί-ω=πορεύομαι)
• ήλι – κί – α           δ.Σίγηση καταλήξεων (ος) και (ω)
• ηλι κί α   (5)           ε. Υπερίσχυσε ο τόνος του ρήματος (κί-ω)
• (Σημείωση)   (ηλικία= προϊόν Ιωνικής και Δωρικής διαλέκτου)

(5) = Στοιχεία (γράμματα) από τα οποία αποτελείται η λέξη.

Μετά από αυτές τις απλοϊκές λεκτικές «κατασκευές» δικαιολογούνται οι Ειδικοί να μου υπενθυμίσουν τη ρήση των Ιταλών: “Αν δεν είναι αληθινό, είναι καλό ως εύρημα”.