Η δυναμική της θεολογικής γλώσσας

Άννα Γασπαράκη

Βρισκόμαστε σε πασχαλινή ατμόσφαιρα και παρατηρώ ότι η  γλώσσα μας έχει πάρει πολλά στοιχεία από την εκκλησιαστική φρασεολογία: λέξεις αρχαϊκές/φράσεις παροιμιώδεις  που μας έμειναν από τότε που η συμμετοχή στις τελετές της εκκλησίας ήταν πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι στις μέρες μας. Πολλές από τις φράσεις αυτές, μάλιστα, παρερμηνεύτηκαν και τελικά απέκτησαν νέα σημασία’ για παράδειγμα, το «εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος» του δοξαστικού τροπαρίου της Ανάστασης έδωσε την κοινότατη παροιμιώδη φράση «περνάει ζωή χαρισάμενη».

Για κάποιον που έχει μείνει φτωχός, μόνος και αβοήθητος, λέμε ότι έμεινε «επί ξύλου κρεμάμενος».  Ξύλο βέβαια είναι ο σταυρός, και αφορά στον ύμνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας». Ασφαλώς η εικόνα του εσταυρωμένου Ιησού, βασανισμένου, σχεδόν γυμνού, εγκαταλειμμένου, έρχεται στο νου πολλών όταν χρησιμοποιούν την έκφραση.

Θα προσπαθήσω να συγκεντρώσω κάποιες πολύ συνηθισμένες και εύχρηστες εκφράσεις που προέρχονται από την Μεγ. Εβδομάδα, απ’ αυτές που συναντάμε και  χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή.

«Ιδού ο Νυμφίος έρχεται».
Το χρησιμοποιούμε για να αναγγείλουμε την άφιξη κάποιου, συχνά και με ειρωνική διάθεση.

«Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι».
Προέρχεται από τη φράση του Χριστού «Απόδοτεουν τα Καίσαρος Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ», όταν απάντησε στο αν ένας χριστιανός θα πρέπει να υπακούει στον κοσμικό άρχοντα. Τη φράση αυτή την χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δείξουμε ότι πρέπει να υπακούμε στο κράτος ή να δίνουμε στον καθένα ό,τι του οφείλουμε.

«Γραμματείς και Φαρισαίοι».
Το σωστό είναι «Ουαί υμίν Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί» αλλά η φράση χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει ομάδες ανάξιων και διεφθαρμένων ανθρώπων που κατέχουν θέσεις εξουσίας.

«Η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή».
Την φράση αυτή τη λέμε και μεταφορικά και κυριολεκτικά για να περιγράψουμε τις πράξεις μίας γυναίκας.
Η αναφορά είναι στην Κασσιανή, το τροπάριο της οποίας ακούγεται την Μ.Τρίτη.

«Τριάντα αργύρια».
Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται αρκετές φορές κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα αλλά ακούγεται για πρώτη φορά στο κατά Ματθαίον της Μεγάλης Τετάρτης. Χρησιμοποιείται για να περιγράψει την προδοσία με αντάλλαγμα και φυσικά είναι άμεση αναφορά στον χρηματισμό του Ιούδα.

«Πριν αλέκτωρ λαλήσει».
Από τη φράση του Ιησού «Ου φωνήσει σήμερον αλέκτωρ πριν ή τρις απαρνήση μη ειδέναι με», που προαναγγέλλει την άρνηση του Πέτρου. Στην καθημερινότητά μας αναφερόμαστε με αυτήν σε κάτι που πιστεύουμε ότι θα αποδειχθεί πολύ σύντομα.

«Λάβετε, Φάγετε».
Η προτροπή που ακούγεται στην πρώτη θεία Ευχαριστία και χρησιμοποιείται με ανάλογο τρόπο.

«Συ είπας».
Σημαίνει «εσύ το είπες» και χρησιμοποιείται κυριολεκτικά. Υποδηλώνει αμφισβήτηση. Την φράση την ακούμε πολλές φορές να την επαναλαμβάνει ο Ιησούς.

«Μάχαιραν έδωσες και μάχαιραν θα λάβεις».
Από το «Πάντες γαρ οι λαβόντες μάχαιραν εν μαχαίρα αποθανούνται» και σημαίνει πως ό,τι δίνεις- παίρνεις.

«Από τον Άννα στον Καϊάφα»
Η σωστή φράση είναι «Απέστειλε αυτόν ο Άννας δεδεμένον προς Καϊάφαν». Την χρησιμοποιούμε σχεδόν καθημερινά όταν γινόμαστε «μπαλάκι» από τον έναν «υπεύθυνο» στον άλλο, για να εξυπηρετηθούμε.

«Διαρρηγνύει τα ιμάτιά του»
Συνήθως χρησιμοποιείται όταν κάποιος διεκδικεί με πάθος το δίκιο του. Την ακούμε και ως «σκίζει τα ρούχα του», αλλά συχνά έχει και ειρωνικό χαρακτήρα που τονίζει την υπερβολική αντίδραση κάποιου που υποκρίνεται τον αδικημένο. Η αναφορά είναι στην πράξη του Καϊάφα να σχίσει τα ρούχα του σε ένδειξη αγανάκτησης.

«Αγαπάτε αλλήλους»
Από τη φράση-προτροπή του Ιησού για ενότητα και αγάπη μεταξύ των μαθητών και κατ’ επέκταση όλων των ανθρώπων : «Εντολήν και νήν δίδωμι υμίν ίνα αγαπάτε αλλήλους»

«Ήγγικεν η ώρα»
Το λέμε όταν φτάνει μια μεγάλη στιγμή, εμπενυσμένο από το «άγωμεν, ήγγικεν η ώρα και ο υιός του ανθρώπου παραδίδοται, ίνα δοξασθή…», που είπε ο Ιησούς.

«Ου γαρ οίδασι τι ποιούσι»
Σημαίνει «δεν ξέρουν τι κάνουν» και προέρχεται από τη μεγαλοσύνη του Ιησού τη στιγμή που οι άνθρωποι τον σταύρωναν! Εκείνος νιώθοντας την ανάγκη να τους υπερασπιστεί είπε τη φράση αυτή στον Πατέρα Του!

«Μνήσθητί μου Κύριε»
Από τις πιο συνηθισμένες εκφράσεις. Ακούστηκε από τον ληστή που ήταν δεξιά Του Κυρίου. Την λέμε όταν μας συμβαίνει κάτι τρομακτικό, όταν αγανακτούμε ή όταν ξαφνιαζόμαστε!

«Τετέλεσται»
Σημαίνει » ήρθε το τέλος» και ήταν η τελευταία φράση του Ιησού, πάνω στο σταυρό.

«Ανάστα ο Κύριος».
Με αυτήν αναφερόμαστε στην μεγάλη φασαρία. Προφανώς συνδέεται με τις θορυβώδεις εκδηλώσεις της Ανάστασης σε πολλά μέρη της Ελλάδας.

«Και βάλω τον δάκτυλόν μου εις τον τύπον των ήλων», «Ειρήνη Ημίν», «Άπιστος Θωμάς».
Και οι τρεις εκφράσεις προκύπτουν από την δυσπιστία του Αποστόλου Θωμά να δεχτεί την Ανάσταση του Κυρίου. Η πρώτη χρησιμοποιείται για να δηλώσει τις χειροπιαστές αποδείξεις αλλά και την αλήθεια ενός γεγονότος. Το «ειρήνη ημίν», το λέμε για να επαναφέρουμε την ηρεμία μετά από μία ένταση και ο «άπιστος Θωμάς» περιγράφει τους ανθρώπους που αρνούνται να πιστέψουν σε κάτι, ακόμη κι αν πολλές φορές είναι μπροστά στα μάτια τους!

«Μετά βαϊων και κλάδων»

Καθώς ο Ιησούς εισέρχεται στην Ιερουσαλήμ (Κυριακή των Βαϊων)

Γολγοθάς

Στα αραμαϊκά, σημαίνει “τόπος κρανίου”, λόγω του σχήματος που είχε ο ομώνυμος λόφος της Σταύρωσης.

Μεταφορικά, τον χρησιμοποιούμε και σήμερα και σημαίνει “δρόμο ανάβασης με κακουχίες και ταλαιπωρίες”.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πολλά από τα χωρία της Καινής Διαθήκης, κυρίως από τα Ευαγγέλια, επηρέασαν την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων σε τέτοιο σημείο, που παρείσφρυσαν στη συνείδηση και στον λόγο τους. Είναι εντυπωσιακό να κάτσει να μελετήσει κανείς πόσες λέξεις και εκφράσεις της Αγίας Γραφής έχουν καταστεί κομμάτι αναπόσπαστο της ζώσας γλώσσας και επικοινωνίας μας (ουαί, αμήν, ήμαρτον, Ειρήνη υμίν, μνήσθητι μου Κύριε, άρον-άρον, μετά φανών και λαμπάδων, μη μου άπτου, δεύρο έξω, αγρόν ηγόραζε, Σόδομα και Γόμορρα, άσωτος υιός, επί των τύπων των ήλων, διυλίζουμε τον κώνωπα και καταπίνουμε την κάμηλο, απολωλός πρόβατο, στήλη άλατος, γης Μαδιάμ, εν μια νυκτί κλπ)

Συνειδητοποιούμε λοιπόν την ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΟΤΗΤΑ και τη ΔΥΝΑΜΙΚΗ που διαθέτει η αρχαία θεολογική γλώσσα.Νοήματα, συμβολισμοί, πράξεις τελετουργικές, που δεν χρειάζονται απαραίτητα μετάφραση. Γιατί η δυσχέρεια, δεν εν-υπάρχει στις λέξεις αυτές καθεαυτές, αλλά στα νοήματα. Τα νοήματα είναι αυτά που πρέπει να ερμηνεύσουμε, όχι τις λεξούλες και τις φρασούλες.

Καλή Ανάσταση !