Πρωτοχρονιάτικα έθιμα: Το έθιμο της κοκόνας, το ποδαρικό και οι καλικάτζαροι

Πολλά τα έθιμα των χωριών για την παραμονή και την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, που έπρεπε να γίνουν ώστε η οικογένεια να είναι δυνατή, με υγεία για τα μέλη της, τα ζώα, τη σοδειά και γενικότερα τυχερή όλο το χρόνο.

Πριν μπει ο νέος χρόνος, η κάθε οικογένεια έστελνε συνήθως ένα παιδί στην βρύση, είτε της αυλής του σπιτιού είτε στην κοινοτική, και κρατώντας μία στάμνα πήγαινε και την γέμιζε με καινούριο νερό. Στη βρύση έριχναν και σπόρια όπως καλαμπόκι, σιτάρι, ώστε να κυλήσουν στο νερό και να φέρουν μεγάλη σοδειά με τον ερχομό του νέου χρόνου.  Μετά επέστρεφαν και με το φρέσκο νερό έβρεχαν το σπίτι, το στάβλο, τα ζώα. Όποιος πήγαινε στη βρύση το βράδυ της παραμονής, έπαιρνε μία πέτρα, την έβρεχε και χτυπούσε ελαφρά στο κεφάλι τα μέλη της οικογένειας, τους «σιδέρωνε» όπως έλεγαν για να είναι δυνατοί όλο το χρόνο.

Γνωστό σε πολλά χωριά ήταν το «έθιμο της κοκόνας». Σύμφωνα με αυτό, έβαζαν την βρεγμένη πέτρα κάτω από μία καρέκλα και πάνω έβαζαν καθίσει ένα μικρό παιδί ήσυχο και όχι ζωηρό, ώστε έτσι να καθίσει η κλώσα στο κοτέτσι και να βγουν όλα τα κοτόπουλα που θα κλωσήσει. Στα σπίτια συνήθιζαν να βάζουν στη φωτιά ένα μεγάλο γερό ξύλο συνήθως από πουρνάρι ή βελανιδιά, ώστε να κρατήσει τη φλόγα όλη τη νύχτα της παραμονής μέχρι το ξημέρωμα.

Το «ποδαρικό» πριν λίγα χρόνια είχε μεγάλη σημασία για το πώς θα κυλούσε η νέα χρονιά. Ο πρώτος άνθρωπος που θα έμπαινε σε ένα σπίτι την πρώτη μέρα του χρόνου έπρεπε να είναι τυχερός. Γι’ αυτό και πρωί-πρωί συνήθως μικρά παιδιά πήγαιναν και έκανα το ποδαρικό πριν κάποιος άλλος προλάβει. Χήρες, ορφανά παιδιά δεν ήθελε κανείς να είναι οι πρώτοι που θα έμπαιναν στο σπίτι τους.

Την πρωτοχρονιά οι νοικοκυρές, έκαναν λίγο από όλες τις δουλειές, σκούπισμα, σφουγγάρισμα, κέντημα, πλέξιμο, σίδερο ώστε έτσι να γίνεται όλο το χρόνο και να είναι νοικοκυρεμένο το σπίτι. Έφτιαχναν γλυκά, μπακλαβά με 40 φύλλα, τηγανίτες με μέλι, λουκουμάδες, ψωμί βασιλόπιτα με το φλουρί, με σχέδια ανάλογα με τις δουλειές της οικογένειας(σταφύλια εάν είχαν αμπέλια, γκλίτσα εάν είχαν ζώα). Πριν την αλλαγή οι άντρες έπαιζαν «για το καλό» παιχνίδια με τράπουλα, 31 και κουμ- καν για να κυλήσει με τύχη η χρονιά. Στην αλλαγή του χρόνου οι άντρες του χωριού πυροβολούσαν διώχνοντας την χρονιά και έτσι υποδέχονταν την επόμενη, έθιμο που συνεχίζεται.

Οι καλικάντζαροι ήταν ανεπιθύμητοι από τον κόσμο, που έβρισκαν διάφορους τρόπους ώστε να τους κρατούν μακριά από τα σπίτια. «Εμφανίζονταν» κατά την παράδοση την παραμονή των Χριστουγέννων και παρέμεναν όλο το δωδεκαήμερο. Οι άνθρωποι συνήθιζαν να σκεπάζουν καλά τα φαγητά τους ώστε τη νύχτα να μην τα πειράξουν οι καλικάντζαροι. Στο τέλος των γιορτών έριχναν στις γωνίες του σπιτιού στάχτη και τη μέρα των Φώτων ο παπάς του χωριού πήγαινε από όλα τα σπίτια, άγιαζε τα δωμάτια και εκείνη τη μέρα έφευγαν οι καλικάντζαροι για να επιστρέψουν ξανά ένα χρόνο αργότερα.

Από το αρχείο της εφημερίδας “Παλμός της Βόρειας Εύβοιας”

Βάσω Δημητράκη