Τελικά τι γιορτάζεται στις 14 Φεβρουαρίου;

Η 14η Φεβρουαρίου, η γνωστή πλέον ως Ημέρα των Ερωτευμένων, είναι ημέρα γιορτής, ας πούμε, ποικίλης ύλης και πολλών ταχυτήτων. Έτσι, έχουμε από τη μια φανατικούς υποστηρικτές (lovers),  όπως οι ίδιοι οι ερωτευμένοι, που βρίσκουν την αφορμή να λούσουν με την αγάπη τους τον/την σύντροφό τους με δώρα κ.λπ., και τα καταστήματα, που δράττονται της εμπορευματοποίησης της γιορτής για να λούσουν τους εορτάζοντες με marketing tricks και καταναλωτικά αγαθά: λουλούδια, σοκολάτακια, αρκουδάκια, καρδούλες, ρομαντικά δείπνα, κοσμήματα, κάρτες και όλα τα συναφή.

Από την άλλη, τους έντονα αντιμαχόμενους (haters), όπως όσοι δεν αναγνωρίζουν την εγκυρότητα της γιορτής, για θρησκευτικούς κυρίως λόγους ή λόγω πεποιθήσεων. Παραδείγματος χάριν, η Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία πρότεινε να γιορτάζεται η ημέρα των ερωτευμένων την προηγούμενη, στις 13, που η Ορθοδοξία τιμά τη μνήμη των Αποστόλων Ακύλα και Πρίσκιλλας, ενός ενάρετου ζευγαριού Ιουδαίων σκηνοποιών που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, ή στις 3 Ιουλίου, του Αγίου Υακίνθου, γιατί ο Άγιος Βαλεντίνος είναι άγιος της Καθολικής Εκκλησίας.  Ή οι αρχαιολάτρεις, που δεν έχουν πρόβλημα με την ημερομηνία, αλλά προτείνουν να γιορτάζεται η αφοσίωση του Οδυσσέα και η πίστη της Πηνελόπης. Άλλο παράδειγμα είναι οι εκπρόσωποι της συντηρητικής επαρχίας Κοχάτ του Πακιστάν, οι οποίοι έφτασαν σε σημείο να αιτηθούν την απαγόρευσή της ως «επαίσχυντη» και να ζητήσουν μέχρι και παρέμβαση της αστυνομίας. Οι μουσουλμάνοι της Ινδίας και το θεοκρατικό Ιράν, επειδή προσβάλλει τη θρησκεία τους. Ή όσοι την αντιμάχονται λόγω της έκτασής της ως προϊόν της παγκοσμιοποίησης, ή από αντίδραση στο βομβαρδισμό των διαφημιστικών μηνυμάτων κ.ο.κ.

Και έχουμε και κάπου στη μέση τους αδιάφορους (the best kind).

Γιατί είναι, όμως, γιορτή η 14η Φεβρουαρίου;

Στις 14 Φλεβάρη έχει καθιερωθεί από την Καθολική Εκκλησία η ημέρα του εορτασμού της μνήμης τριών τουλάχιστον Χριστιανών μαρτύρων με το όνομα Βαλεντίνος. Ο Βαλεντίνος (Valentinus), με τον οποίο έχει συνδεθεί κατεξοχήν η μέρα αυτή και ο οποίος αγιοποιήθηκε το 469 μ.Χ. από τον Πάπα Γελάσιο Α’, ήταν ένας καθολικός ιερέας, πρεσβύτερος της Ρώμης, που βοηθούσε τους πιστούς κατά τους διωγμούς του αυτοκράτορα Κλαύδιου Β’ του Γότθου και μαρτύρησε για την πίστη του στα μέσα του Φεβρουαρίου του έτους 269 ή 270 μ.Χ. σύμφωνα με τα αρχαία μαρτυρολόγια της Εκκλησίας της Ρώμης. Ο Βαλεντίνος, γνωστός τον 3ο αιώνα μ.Χ. για την αρετή και την κατηχητική δράση του, συνελήθφη και βρέθηκε ενώπιον του αυτοκρατορικού δικαστηρίου, όπου, παρά την περιέργια του αυτοκράτορα για την πίστη των Χριστιανών και παρά το θαύμα του (χάρισε την όραση στην τυφλή κόρη του δικαστή Αστέριου), καταδικάστηκε σε φυλάκιση και θάνατο μαζί με άλλους Χριστιανούς μάρτυρες. Πρόκειται, δηλαδή, για την ημέρα (ή την ημέρα στο περίπου, καλύτερα, καθώς δεν είναι ακριβής η ημερομηνία του θανάτου του) που πέθανε από τα βασανιστήρια των Ρωμαίων ειδωλολατρών, όπως αναφέρεται στους Βίους Αγίων και Μαρτύρων. Ο Άγιος Βαλεντίνος λέγεται πως ήταν ελληνικής καταγωγής βάσει της αρχαιότερης απεικόνισής του, με την επιγραφή «O ΑΓΙΟC BAΛΕΝΤΙΝΟC», που βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγίας της Αρχαίας (Santa Maria Antiqua) του 6ου αιώνα, ενορία των Ελλήνων της Ρώμης, στην οποία τιμούσαν Έλληνες αγίους και γενικά τους εξ Ανατολής. Τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου φημολογείται πως βρίσκονται από το 1990 μέχρι και σήμερα στην Αθήνα, στο Ναό των Αγίων Φραγκίσκου και Κλάρας της Ιταλικής παροικίας.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η καθιέρωση της γιορτής του Αγίου Βαλεντίνου την ημέρα της 14ης Φεβρουαρίου έγινε για να «εκχριστιανιστεί» μια ακόμα παλαιότερη γιορτή, μια γιορτή γονιμότητας, τα Λουπερκάλια, που εορταζόταν κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους προς τιμήν του παγανιστή θεού Φαύνου (του Πάνα των αρχαίων Ελλήνων) την περίοδο μεταξύ της 13ης και 15ης Φεβρουαρίου. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια των εορτασμών, οι Ρωμαίοι θυσίαζαν ζώα και νεαρά αγόρια χτυπούσαν με λωρίδες από δέρμα τις νεαρές κοπέλες για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα.

Τα Λουπερκάλια με τη σειρά τους έρχονταν για να καλύψουν μια ανάλογη γιορτή της αρχαίας Αθήνας κατά τον μήνα Γαμηλιώνα του αττικού ημερολογίου (που αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιανουαρίου και το πρώτο του Φεβρουαρίου), τα Θεογάμια.

Πώς καθιερώθηκε, όμως, η ημερομηνία ως η γιορτή των ερωτευμένων ή η «πιο ρομαντική μέρα του χρόνου»;

Ξεκινώντας από τα Θεογάμια που ήταν αφιερωμένα στον ιερό γάμο των θεών Δία και  Ήρας, συνεχίζουμε με τα Λουπερκάλια, κατά τα οποία, σύμφωνα με μία παράδοση, νεαροί άντρες τραβούσαν στην τύχη πλακίδια με ονόματα κοριτσιών με τα οποία θα «συντρόφευαν» στη διάρκεια των εορτασμών και τα ταιριάσματα αυτά συχνά οδηγούσαν σε γάμο. Έτσι, φαίνεται πως υπήρχαν ήδη τα θεμέλια για την ταύτιση της ημερομηνίας με τον εορτασμό του έρωτα.

Επιπλέον, ο Άγιος Βαλεντίνος συνδέθηκε με τους ερωτευμένους λόγω της δράσης του, κατά τη θρησκευτική παράδοση, καθώς λέγεται πως δεχόταν να παντρέψει νεαρούς ερωτευμένους, γλιτώνοντας με αυτό τον τρόπο τους άντρες από τη στρατιωτική θητεία. Μια άλλη ιστορία λέει πως ο Βαλεντίνος, όσο ήταν φυλακισμένος, έστειλε ένα γράμμα στην αγαπημένη του με την υπογραφή «Με αγάπη, από τον Βαλεντίνο σου», συνδέοντας το όνομά του έτσι την ανταλλαγή ερωτικών μηνυμάτων, τα γνωστά μας ραβασάκια που ονομάζονται valentines στα αγγλικά. Άλλη ιστορία τον θέλει να συνδέεται με τους ερωτευμένους γιατί παρενέβη μια φορά σε έναν καυγά ενός ερωτευμένου ζευγαριού προκειμένου να επέλθει μεταξύ τους ειρήνη: καθώς καλλιεργούσε στον κήπο του τριαντάφυλλα, τους άκουσε να μαλώνουν κι έκοψε ένα τριαντάφυλλο, τους πλησίασε και τους το πρόσφερε, τους ευλόγησε και η αγάπη επανήλθε μεταξύ τους, αργότερα το ζευγάρι επέστρεψε και του ζήτησε να ευλογήσει το γάμο τους.

Να και τα τριαντάφυλλα, που όμως κατά τους Ρωμαίους συνδέονται και με την Venus (Αφροδίτη), θεά του Έρωτα.

Η ημέρα πάντως συσχετίστηκε περισσότερο με τους ερωτευμένους κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα, όταν έχουμε και την πρώτη γραπτή αναφορά, το 1382, στο ποίημα του Άγγλου ποιητή Τζέφρι Τσόσερ, Το Κοινοβούλιο των Πτηνών (The Parliament of Fowls), “…For this was on Saint Valentine’s day, when every fowl comes there his mate to take…”. Ένα ποίημα που γράφτηκε για να τιμήσει τους αρραβώνες του Βασιλιά Ριχάρδου Β’ της Αγγλίας και της Άννας της Βοημίας, που έγιναν κάποια στιγμή την άνοιξη του 1382, και αναφέρει πως την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου τα πουλιά συγκεντρώνονται στη θέα της φύσης για να διαλέξουν ερωτικούς συντρόφους. Επίσης, τον 15ο αιώνα, ο Δούκας της Ορλεάνης, Κάρολος, κάνει την πρώτη αναφορά στη «Βαλεντίνα», γράφοντας στη γυναίκα του: “Je suis desja d’amour tanné, ma tres doulce Valentinée”, και βλέπουμε πως μέχρι τον 15ο αιώνα είχε καθιερωθεί, στην αριστοκρατία τουλάχιστον, η έκφραση αγάπης με στιχάκια και ερωτικά μηνύματα.

Φυσικά, από την ταύτιση της γιορτής με τους ερωτευμένους δε θα μπορούσε να λείπει και ο τρανός Σαίξπηρ, την εποχή του οποίου ήταν ήδη γνωστός ο συσχετισμός του Αγίου με τον έρωτα, αφού εμφανίζει στο έργο του Άμλετ, την Οφηλία να μιλά για τον Άγιο των ερωτευμένων (4η πράξη, μετάφραση Κωνσταντίνος Χατζόπουλος):

Καλό πρωί! Είναι σύσκοτο. Τον Άγιο Βαλεντίνο
γιορτάζω κι ήρθα κόρη εδώ
στο παραθύρι σου να ιδώ
ταίρι με σε αν θα γίνω.
Σηκώθη ο νιος και ντύνεται κι ευτύς την πόρτα ανοίγει
και μπαίνει μέσα η κορασιά,
που κορασιά δε θά ‘ναι πλιά,
όταν απόκει φύγει.

Αυτή είναι η ιστορία του εορτασμού πίσω από τις 14 Φλεβάρη. Είτε γιορτάζετε είτε δε γιορτάζετε τον Άγιο Βαλεντίνο, να έχετε μια υπέροχη μέρα.

Επιμέλεια κειμένου Ελπίδα Γούναρη