Σε αρχοντικό της Σινασού Καππαδοκίας – Οι Χειροποίητες κούκλες μινιατούρες της Ευσεβούλας Ρίζου

Καθόμασταν στον κήπο του ξενοδοχείου στο Προκόπι Καππαδοκίας παρέα με φίλους και κουβεντιάζαμε χαλαροί, αφού οι εκδηλώσεις στις γιορτές του Τρύγου και η συμμετοχή μας με το χορευτικό του Σωματείου Προκοπιέων Χαλκίδας είχαν τελειώσει κι απολαμβάναμε την ικανοποίηση για την μεγάλη αποδοχή που είχαμε από τον κόσμο. Η επόμενη μέρα ήταν ελεύθερη κι εγώ σκόπευα να επισκεφθώ την Σινασό. Ο κ. Λεβέντ Ακ, πρώην δήμαρχος της Σινασού και τώρα υπεύθυνος τουρισμού και μνημείων της Νομαρχίας Νέβσεχιρ (Νεάπολης) μου πρότεινε να περάσει να με πάρει να πάμε παρέα, εγώ όμως ήθελα να βρίσκομαι εκεί από νωρίς, να δω όσους και όσα έπρεπε να δω. Τότε μην ξεχάσεις να περάσεις από το Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας της Καππαδοκίας, το οποίο είναι γνωστό και σαν Μουσείο Κούκλας, μου είπε συνεχίζοντας να το περιγράφει. Τηλεφώνησε μάλιστα και στην ιδιοκτήτρια κ. Σιμπέλ Ραντιγιέ Γκιουλ για να με περιμένει.

Στην Σινασό πήγα. Έμπλεξα όμως και ξέχασα το ραντεβού με την κ. Σιμπέλ. Το θυμήθηκα μονάχα όταν ο κ. Λεβέντ ήρθε να μας αποχαιρετήσει. Όμως είχα βρει λύση σ’ ένα θέμα που με βασάνιζε χρόνια. Τι θα γινόταν οι κούκλες της Ευσεβούλας Ρίζου που μου είχε χαρίσει σαν ενθύμιο, λίγο καιρό πριν τον θάνατό της… Οι κούκλες-μινιατούρες είχαν φτιαχτεί από την ίδια την Ευσεβούλα πολλές δεκαετίες πριν, στην Πόλη, όταν βρέθηκε εκεί για ένα διάστημα. Η ίδια μου είχε πει πως δάσκαλος καλών τεχνών και έναντι υψηλής αμοιβής της έκανε κατ’ οίκον μάθημα. Μου είχε επίσης περιγράψει τα στάδια κατασκευής τους με λεπτό σύρμα το οποίο έντυνε με βαμβάκι χρησιμοποιώντας κόλλα κιτρέ, φτιάχνοντας ένα-ένα τα λεπτά δάκτυλα που μετά τα ένωνε για να φτιάξει την παλάμη κ.λ.

Ένα πρόσωπο μικρότερο από καρυδάκι μπορεί να την παίδευε δυο και τρείς μέρες μέχρι να πάρει το ύφος που έπρεπε. Ύστερα όλα τα μέλη δένονταν με τον κορμό για να πάρει κάθε σώμα την δική του στάση. Ο νεότουρκος με το ευρωπαϊκό κοστούμι, το φεσάκι και το μπαστούνι στέκονταν στητός, ο Αλή Πασάς μέσα στο μεταξωτό καφτάνι του και το μακρύ τσιμπούκι του απέπνεε μεγαλοπρέπεια, οι εφέδες με τα στιλέτα στα ζωνάρια έτοιμοι για τον καβγά, η ζητιάνα κουλουριασμένη άπλωνε διστακτικά το χέρι μέσα από την κουρελιασμένη κάπα της, ο ασίκης τροβαδούρος, καθισμένος σταυροπόδι, παίζοντας με το σάζι του κάποιο ανατολίτικο σκοπό, με μια δόση υπεροψίας ο αγέρωχος βεζύρης, και σκυμμένος πάνω στα ιερά βιβλία ο ιεροδιδάσκαλος. Ο δερβίσης, ανολοκλήρωτος, μέσα στο σακουλάκι ακόμα, με το ψηλό καπέλο και το λευκό χωρίς γιακά πουκάμισο και τα κομμάτια από ύφασμα, που προφανώς προορίζονταν για την φαρδιά του φούστα κ αι την τσόχινη κάπα του, και παρ’ όλη την ατέλειά του, εκστασιασμένος. Συνολικά δέκα πέντε φιγούρες κλεισμένες σ’ ένα χαρτόκουτο, μ’ ένα σακουλάκι λεβάντα και σκωροκτόνα αφού εκτός από τον χρόνο ο μεγαλύτερος εχθρός τους που θα τις κατέστρεφε ήταν ο σκώρος. Μ’ αυτόν τον φόβο άνοιγα κάθε φορά το κουτί για να τις ελέγξω και αναρωτιόμουν με ποιον τρόπο θα μπορούσα να τις συντηρήσω αφού δεν ήταν δυνατόν να είναι εκτεθειμένες σε οποιονδήποτε χώρο αλλά κάπου προφυλαγμένες και προστατευμένες.

Από τα πρώτα πράγματα που έκανα επιστρέφοντας στην Ιστιαία ήταν να ανοίξω το κουτί με τις κούκλες. Ύστερα ένα βράδυ τηλεφώνησα στην κ. Σιμπέλ.   Έχω στην κατοχή μου κάποιες κούκλες, της είπα. Πολύτιμες για μένα, σα δώρο αγαπημένου προσώπου αλλά και πολύτιμες σαν καλλιτεχνήματα, πολύτιμες ακόμα γιατί είναι έργα μιας κυρίας γεννημένης στη Σινασό που έφυγε από εκεί σε πολύ νέα ηλικία με την ανταλλαγή. Είναι της οικογένειας Ρίζου που το πατρικό τους είναι γνωστό με τα λιοντάρια στην πόρτα της αυλής του. Κειμήλια σημαντικά, όμως χρειάζονται επιδιόρθωση και συντήρηση που εγώ δεν ξέρω τον τρόπο. Θέλω να τις στείλω στο μουσείο σας, να τους ξαναδώσετε ζωή και να τις εκθέσετε, εκεί με το όνομα της δημιουργού τους, της Σινασίτισσας Ευσεβούλας Ρίζου. Δέχεστε;

Καλλίτερο δώρο δεν θα μπορούσατε να μου κάνετε, ήταν η απάντηση της κ. Σιμπέλ. Έχω χιλιάδες κούκλες στο μουσείο μου απ’ όλο τον κόσμο και χιλιάδες που έχω φτιάξει στο εργαστήριό μου εγώ η ίδια. Όμως, αυτές οι κούκλες, μ’ αυτήν την ιστορία και μάλιστα δημιουργήματα μιας γυναίκας από τούτον εδώ τον τόπο είναι σαν να ξαναγυρίζει κάτι από την ίδια στην πατρίδα της. Μακάρι να είχα την ευκαιρία να την φιλοξενήσω, να μοιραστώ μαζί της όμορφα πράγματα και να μιλήσουμε για τον πόνο της προσφυγιάς γιατί και οι δικοί μου πρόσφυγες από τον Καύκασο ήταν κι έχω βιώσει την λαχτάρα και την νοσταλγία τους για την πατρίδα. Όταν ήμασταν παιδιά, ο πατέρας μου μας έφτιαχνε παιχνίδια και μας έλεγε ιστορίες και παραμύθια. ‘Ετσι αγάπησα αυτήν την τέχνη και αργότερα την σπούδασα.

Το κουτί με τις κούκλες, το παρέδωσα λοιπόν, στους τούρκους επισκέπτες από το Προκόπι Καππαδοκίας που βρέθηκαν πριν λίγο καιρό στην Β. Εύβοια για να το παραδώσουν με την σειρά τους εκεί στο Δημαρχείο, για να το παραλάβει η κ. Σιμπέλ. Η ίδια μου είπε Όταν μου τηλεφώνησαν να πάω στο Δημαρχείο να παραλάβω τις κούκλες μου, δεν άντεξα. Κλείσαμε το μουσείο και πήγαμε στο Δημαρχείο. Στην επιστροφή βρήκαμε ένα γκρουπ να μας περιμένει και κάποιοι παραπονέθηκαν έντονα επειδή βρήκαν κλειστό το μουσείο σε ώρα λειτουργίας. Η χαρά μας όμως ήταν τόσο έκδηλη που κατάλαβαν πως κάτι εξαιρετικό μας συνέβαινε. Όσο ο γιός μου τους ξεναγούσε εγώ έφτιαξα τσάι και τους κάλεσα να παρευρεθούν στο άνοιγμα του δέματος αφού προηγουμένως τους είπα την ιστορία του. Ανοίξαμε συγκινημένοι το κουτί, τελετουργικά, με τρυφερότητα κι αγάπη σα να δεχόμασταν φίλους, αφαιρούσαμε το περιτύλιγμα της κάθε κούκλας ενώ ο γιός μου και οι επισκέπτες βιντεοσκοπούσαν την διαδικασία. Μείναμε έκπληκτοι από την ομορφιά τους. Κάθε τι έχει τη μοίρα του κι η δική τους μοίρα ήταν να έρθουν στην Σινασό, σ’ ένα καταπληκτικό ρωμαίικο αρχοντικό και να είστε σίγουρη πως θα έχουν μια ξεχωριστή θέση, σε μια προθήκη κοντά σε κάποια τοιχογραφία του συμπατριώτη της Ευσεβούλας, του Κωστή Μελετειάδη (ο Κωστής Μελετειάδης γνωστός από τις περίφημες τοιχογραφίες σ’ αρχοντικά της Σινασού και της Πόλης).

Το αρχοντικό όπου στεγάζεται το μουσείο είναι 186 ετών. Δυστυχώς δεν κατάφερα να μάθω τον αρχικό ιδιοκτήτη του. Η κ. Σιμπέλ μου είπε πως ήταν χρυσοχόος στην Πόλη γι αυτό μετά την ανταλλαγή κάποιοι είχαν σκάψει πολλά σημεία στο πάτωμα και τους τοίχους με την ελπίδα ότι θα έβρισκαν κρυμμένα χρυσαφικά. Χαρακτηρισμένο σαν διατηρητέο, αναστηλώθηκε από την ίδια με μεγάλη προσοχή, διατηρώντας πολλά παλιά στοιχεία όπως ντουλάπια, ράφια, εντοιχισμένα γιούκα τα οποία χρησιμεύουν σαν προθήκες για τα εκθέματα. Στο υπόγειο υπάρχει μάλιστα και ένα δωμάτιο για εικόνες όπου υπάρχουν ακόμα κάποιες αγιογραφίες. Σε πολλά σημεία του σπιτιού είναι χαραγμένες χρονολογίες και ονόματα τα οποία υποσχέθηκε να φωτογραφίσει και να μου τα στείλει μήπως και αντλήσουμε πληροφορίες για τον προκάτοχο του σπιτιού. Πιστεύει πως η ευτυχία και η δημιουργικότητά της οφείλεται στην ενέργεια αυτών που είχανε ζήσει πριν από εκείνη στον χώρο αυτό. Η αγάπη, η ευαισθησία, η υπομονή , ο κόπος και το λεπτό γούστο της κ. Σιμπέλ,, του γιου και της κόρης της έχουν δημιουργήσει ένα μαγικό κόσμο όχι μόνο με κούκλες αλλά και άλλες μορφές τέχνης φιλοξενώντας είτε διάφορες εκθέσεις είτε μουσικά σύνολα. Η παρέα με τις κούκλες της Ευσεβούλας Ρίζου βρήκαν το φιλόξενο σπίτι που τους άξιζε, στην αδελφοποιημένη με την Ιστιαία, ΣΙΝΑΣΟ, την ομορφότερη και σπουδαιότερη πόλη της Καππαδοκίας .

Όσοι ταξιδέψετε εκεί μην παραλείψετε να περάσετε από το μουσείο της κ. Σιμπέλ. Εκτός από τα εκθέματα θα θαυμάσετε και τον τρόπο που ξέρουν κάποιοι αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας πράγματα να πετυχαίνουν το θαύμα.

Σάζι : παραδοσιακόμουσικό όργανο

Γιούκο: χώρος αποθήκευσης

                                                 Δέσποινα Μπουγιουκμάνου – Παπανδρέου